Omwonenden (kinderen) van bovengrondse hoogspanningslijnen hebben mogelijk een verhoogde kans op leukemie. De magneetvelden, die door de elektrische stroom door de draden ontstaan, zijn mogelijk de oorzaak, maar bewezen is dat niet.  De energietransitie leidt tot uitbreiding van het elektriciteitsnet. Ook de bouwopgave kan er toe leiden dat er meer woningen in de buurt van hoogspanningslijnen en andere onderdelen van het elektriciteitsnet komen te staan. Daardoor kan de blootstelling aan deze magneetvelden toenemen. Sommige mensen die in de buurt van het elektriciteitsnet wonen, maken zich daarom zorgen over hun gezondheid.

Magneetveld en gezondheid

Acute effecten

Bij blootstelling aan sterke magneetvelden kunnen acute effecten optreden zoals spiersamentrekkingen en lichtflitsen in het oog. Onder een magneetveldsterkte van 100 microtesla treden deze effecten niet op. Magneetvelden met een sterkte boven 100 microtesla komen op publiek toegankelijke plaatsen in de buurt van bovengrondse hoogspanningslijnen niet voor.

Effecten op langere termijn

De Gezondheidsraad ziet aanwijzingen voor een relatie tussen blootstelling aan magneetvelden rondom bovengrondse hoogspanningslijnen en het optreden van leukemie bij kinderen en volwassenen en van hersentumoren bij kinderen.

Leukemie bij kinderen

Als kinderen langdurig worden blootgesteld aan magneetveldsterkten boven 0,3-0,4 microtesla is er mogelijk sprake van een verdubbeling van de kans op leukemie. Een oorzakelijk verband tussen magneetvelden van bovengrondse hoogspanningslijnen en het mogelijk extra risico op leukemie is niet aangetoond. Jaarlijks krijgen in Nederland ongeveer 135 kinderen leukemie. Áls wordt aangenomen dat het magneetveld de oorzaak is van extra leukemie, dan zou in Nederland één kind per twee jaar leukemie krijgen als gevolg van die hoogspanningslijnen. Tegenwoordig overleeft ongeveer 80% van de kinderen die leukemie krijgen deze ingrijpende ziekte.

Magneetvelden met een sterkte van meer dan 0,3-0,4 microtesla komen niet alleen voor bij bovengrondse hoogspanningslijnen, maar ook dicht bij andere onderdelen van het elektriciteitsnet, zoals hoogspanningsstations, ondergrondse kabels en transformatorhuisjes. Daarom, en omdat er aanwijzingen zijn voor een oorzakelijk verband, gaf de Gezondheidsraad in zijn advies uit 2018 de betrokken ministeries in overweging om het voorzorgbeleid uit te breiden naar deze onderdelen van het elektriciteitsnet.

Leukemie bij volwassenen

In 2022 vond de Gezondheidsraad ook aanwijzingen voor een relatie tussen blootstelling aan magneetvelden van het elektriciteitsnet en een mogelijk extra risico op leukemie bij volwassenen. Daarbij geldt wel dat de wetenschappelijke onderbouwing voor volwassenen minder sterk is dan voor kinderen. De Gezondheidsraad baseert zijn conclusie voor volwassenen op een meta-analyse vann minder dan tien onderzoeken, meer zijn er niet beschikbaar. Over leukemie bij kinderen zijn enkele tientallen onderzoeken beschikbaar. Daar komt bij dat voor kinderleukemie vier gepoolde analyses zijn uitgevoerd. Voor volwassenen  ontbreken deze. Er is op dit moment voor Nederland geen schatting van het aantal extra gevallen van leukemie bij volwassenen dat aan bovengrondse hoogspanningslijnen toe te schrijven zou zijn, áls wordt aangenomen dat het magneetveld de oorzaak is van extra leukemie. Dat komt mede doordat een directe koppeling met de sterkte van het magneetveld in de meta-analyse ontbreekt.

Hersentumoren bij kinderen

Voor hersentumoren bij kinderen is er mogelijk sprake van een verhoogd risico in de buurt van bovengrondse hoogspanningslijnen. Het risico is volgens de Gezondheidsraad bijna anderhalf keer zo hoog bij kinderen die langdurig worden blootgesteld aan magneetveldsterkten van 0,4 microtesla of meer. Wel geeft de raad in zijn advies uit 2018 aan dat de aanwijzingen bij hersentumoren zwakker zijn dan bij kinderleukemie.

De ziekte van Alzheimer en andere neurodegeneratieve ziekten

In 2022 bracht de Gezondheidsraad advies uit over vier ‘neurodegeneratieve ziekten’. Dat zijn de ziekte van Alzheimer, ALS (Amyotrofische Laterale Sclerose ), Parkinson en MS (Multiple Sclerose ). De raad ziet, in de beschikbare onderzoeken, geen aanwijzingen voor een verhoogd risico op de vier onderzochte neurodegeneratieve ziekten in de buurt van hoogspanningslijnen.

Overige aandoeningen

Voor andere gezondheidseffecten van magneetvelden in de leefomgeving, bij kinderen of volwassenen, geeft het wetenschappelijk onderzoek geen aanwijzingen.

De aanpak van het magneetveld

Sinds 2005 is er in Nederland voorzorgbeleid voor magneetvelden in de buurt van bovengrondse hoogspanningslijnen. De rijksoverheid adviseert “om bij vaststelling van streek- en bestemmingsplannen en van de tracés van bovengrondse hoogspannings­lijnen, dan wel bij wijzigingen in bestaande plannen of van bestaande hoogspanningslijnen zo veel als redelijkerwijs mogelijk is, te vermijden dat er nieuwe situaties ontstaan waarbij kinderen langdurig verblijven in het gebied rond bovengrondse hoogspanningslijnen waarbinnen het jaargemiddelde magneetveld hoger is dan 0,4 microtesla”. Na het advies van de Gezondheidsraad uit 2018, een evaluatie en een verkenning van mogelijke wijzigingen, heeft de rijksoverheid besloten het voorzorgbeleid te herijken.

Op 21 april 2023 heeft de minister voor Klimaat en Energie het herijkte voorzorgbeleid als een beleidsadvies gestuurd aan het bevoegd gezag ruimtelijke ordening (gemeenten, provincies en Rijk) en de netbeheerders voor elektriciteit. Het herijkte beleid bestaat uit proportionele bronmaatregelen om de magneetvelden van bovengrondse hoogspanningslijnen, ondergrondse hoogspanningskabels, hoogspanningsstations en transformatorhuisjes zo klein mogelijk te houden en te verminderen. Voor bovengrondse hoogspanningslijnen blijft het bestaande beleid, een ruimtelijke afweging in nieuwe situaties op basis van een berekende magneetveldzone, bestaan. Voor de andere componenten in het elektriciteitsnet wordt geadviseerd geen afstanden tot gevoelige bestemmingen te berekenen.