Koolmonoxide is een reukloos gas dat ontstaat door onvolledige verbranding. Per jaar overlijden in Nederland ongeveer 10 mensen aan de gevolgen van koolmonoxidevergiftiging en worden ongeveer 150 mensen in het ziekenhuis opgenomen. Niet alle ongevallen worden echter opgemerkt en geregistreerd. Volgens de Onderzoeksraad van Veiligheid liggen de werkelijke aantallen slachtoffers drie tot vijf keer zo hoog.

Open verbrandingsinstallaties in woningen (afvoerloze geisers, open haarden, gaskachels en gasfornuizen) of gesloten toestellen (cv-ketels) die niet goed zijn onderhouden, kunnen tot risicosituaties leiden. Maar steeds meer incidenten gebeuren nu ook in woningen met nieuwe, goed onderhouden, gesloten toestellen. De Onderzoeksraad constateerde daarnaast dat de aanleg van cv-installaties niet altijd goed wordt uitgevoerd, waardoor ongevallen ook regelmatig plaatsvinden bij jonge en periodiek onderhouden toestellen.

Naast de bekende bronnen van koolmonoxide, zoals geisers en cv-ketels, brengen ook nieuwe bronnen risico’s met zich mee. Bijvoorbeeld shishalounges en de opslag van houtpellets in woningen. In shishalounges komt koolmonoxide vrij bij de verbranding van kooltjes in waterpijpen. De lucht uit een shishalounge dringt soms door naar de woning erboven, waardoor bewoners last kunnen krijgen van gezondheidsklachten. In de opslagruimte van houtpellets kan koolmonoxide ontstaan door een chemische reactie van het hout met zuurstof in de lucht. Hierdoor kunnen gevaarlijke concentraties koolmonoxide ontstaan. Voor zover bekend zijn er in Nederland nog geen ernstige incidenten geweest bij particulieren.

Blootstelling en gezondheid

Bij inademing van koolmonoxide bindt koolmonoxide aan hemoglobine en kan bloed minder goed zuurstof opnemen uit de longen. Doordat het een reukloos gas is, merken mensen niet dat ze eraan blootgesteld worden. Een lage concentratie ingeademde koolmonoxide kan zich uiten in hoofdpijn, vermoeidheid en duizeligheid. Een hoge concentratie kan leiden tot bewusteloosheid en uiteindelijk de dood tot gevolg hebben. Wanneer de koolmonoxidebron tijdig weggehaald wordt, kan het lichaam zich weer herstellen.

Lange tijd werd aangenomen dat koolmonoxide alleen schade veroorzaakt via het hierboven beschreven hypoxische mechanisme: doordat het bindt aan hemoglobine en daardoor zuurstoftekort veroorzaakt in de organen. De laatste jaren is steeds duidelijker geworden dat de giftige werking van koolmonoxide complexer is (Gezondheidsraad advies, 2019). Koolmonoxide bindt ook aan andere heembevattende eiwitten en beïnvloedt daarmee verschillende cellulaire processen, waaronder de energievoorziening van de cel, de bloeddrukregulatie, het hartritme en de prikkelgeleiding in zenuwen. Waarschijnlijk berust de toxiciteit van koolmonoxide (deels) op andere mechanismen dan voorheen werd aangenomen (WHO, 2010).

Aanpak

• De huidige maatregelen zijn gericht op het vervangen van afvoerloze geisers, het onderhouden van CV-ketels en gaskachels door een gecertificeerd bedrijf en het aanbevelen van koolmonoxidemelders.
• Voor de voorlichting over koolmonoxide zoeken GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en aansluiting bij de campagne van Brandweer Nederland. De boodschap is: ventileer, controleer en alarmeer.