Laatste wijziging op 15/08/2024

Arseen is een metalloïde (semi-metaal). Het komt voor in de bodem en in het grondwater, vooral in klei- en veengebieden. Arseen komt in de aardkost in diverse vormen voor. In kwelgebieden kan arseen vanuit het grondwater aan de oppervlakte komen. Er is tevens arseen in de bodem gekomen door menselijk handelen (bestrijdingsmiddelen, afvalstromen). Anorganisch arseen is erg schadelijk voor de gezondheid (komt voor in groenten, granen, rijst, gevogelte en drinkwater). Organisch arseen (zit vaak in vis en schaal- en schelpdieren) levert minder gezondheidsschade op. De achtergrondblootstelling aan anorganisch arseen is hoog in vergelijking met de toelaatbare maximale inname. 

Blootstelling aan arseen

Iedereen krijgt arseen binnen door het eten van in de winkel gekochte levensmiddelen als groenten, granen, rijst, gevogelte, vis en via drinkwater. Dit wordt de achtergrondblootstelling genoemd (je kunt de inname zelf namelijk niet of nauwelijks beïnvloeden). Wanneer mensen zelf groenten telen, kunnen zij eveneens arseen binnenkrijgen door de groenten te eten die zijn geteeld op met arseen verontreinigde bodem. Bovendien kunnen zij tijdens het tuinieren ongemerkt bodemdeeltjes inslikken ten gevolge van hand-mond contact. Hierdoor kunnen zij ook worden blootgesteld aan arseen. Kinderen die spelen op met arseen vervuilde grond kunnen zo eveneens arseen binnenkrijgen. Dat kan ook gebeuren in kwelgebieden als kinderen spelen in natuurwater of op waterspeelplaatsen.

Arseen en gezondheid

Arseen is een erg toxische stof. Het neemt positie 1 van de 275 stoffen op de Priority list van de Amerikaanse Agentschap voor Toxische Stoffen en Ziekteregistratie (ATSDR), op grond van het voorkomen op verontreinigde locaties en de toxiciteit. Kleine hoeveelheden anorganisch arseen in het lichaam kunnen na verloop van tijd huidveranderingen veroorzaken en leiden tot schadelijke effecten op het zenuwstelsel en het hart- en vaatstelsel. Ook kan er bloedarmoede optreden en soms komen tintelingen in de ledematen voor. Bij langdurige blootstelling kan long, blaas- en huidkanker optreden. Er wordt wel gesteld dat blootstelling aan anorganisch arseen effect kan hebben op praktisch elk onderdeel van het lichaam (Naujokas et al., 2013).

De aanpak van arseen

Op basis van de blootstelling en de toxicologische grenswaarde kan worden nagegaan of er een mogelijk probleem voor de gezondheid is. De blootstelling hangt af van het bodemgebruik en andere locatie-specifieke factoren. De JECFA (Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives, 2011) en de EFSA (European Food Safety Authority, 2023, 2009) hebben op basis van een risicobeoordeling voor arseen in voeding de toxicologische grenswaarde geëvalueerd. De recentste wetenschappelijke inzichten bieden aanleiding tot het herzien van de toxicologische grenswaarde die wordt gehanteerd in Nederland en de hierop gebaseerde normen om bodemverontreiniging te beoordelen. Op deze wijze kan tegemoet gekomen worden aan de hogere schadelijkheid van arseen.

Op verzoek van de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en heeft het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) een handreiking opgesteld over de beoordeling van de gezondheidsrisico’s bij het eten en zelf telen van groenten op bodems die met arseen zijn verontreinigd. Deze wordt binnenkort herzien.