Primaire microplastics worden doelbewust toegevoegd aan producten door hun specifieke functie. Een voorbeeld hiervan is microplastic dat wordt toegevoegd aan cosmetica. Door het gebruik van consumentenproducten waarin microplastics zitten, komen microplastics uiteindelijk via het afvalwater in het milieu. 
Secundaire microplastics zijn deeltjes die door slijtage ontstaan uit grotere stukken plastics, bijvoorbeeld bij zwerfafval, slijtage van banden, visnetten, verf of kleding. 

Alle microplastics breken niet of slecht af in het milieu. Ze blijven daarom heel lang aanwezig en er komen steeds meer microplastics in het milieu bij. Microplastics komen wereldwijd overal voor in het milieu: in de bodem, het water en in de lucht. Er worden steeds meer regels ingevoerd voor het produceren en het gebruik van microplastics. Toch zullen er nog veel microplastics in het milieu bijkomen, door de slijtage van grotere stukken plastic die al in de leefomgeving aanwezig zijn. 

Microplastics en gezondheid

Veel planten, dieren en mensen komen in aanraking met microplastics. Ze kunnen zich bijvoorbeeld via het water ophopen in vis- en schaaldieren. Door deze te eten komen microplastics ook in het maagdarmkanaal van mensen terecht. Microplastics zijn gemeten in verschillende voedingsmiddelen zoals vis, suiker, zout en honing. Maar ook in groenten, fruit, bier en drinkwater zijn microplastics aangetoond. Microplastics zitten ook in de lucht en we ademen ze in. De microplastics in de lucht lijken vooral te komen door schuren van verf, slijtage van banden en textiel, zoals kleding, tapijt en gordijnen. Via eten, drinken en inademing worden microplastic deeltjes opgenomen. In het lichaam van mensen zijn microplastics gevonden in bloed, longen en in de placenta. 
Terwijl de hoeveelheid microplastics in onze leefomgeving en in consumentenproducten toeneemt, weten we maar heel weinig over de gevaren voor de gezondheid. Het is bijvoorbeeld nog niet duidelijk of de microplastic deeltjes tijdens ons leven in ons lichaam ophopen en wat hiervan het gevolg is. Ook is onduidelijk wat het effect is van de stoffen die aan plastics worden toegevoegd of vastkleven. 
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de gezondheid- en milieu effecten van microplastics. 

De aanpak van microplastics

• De Rijksoverheid wil het gebruik van microplastics terugdringen. Zo is op 17 oktober 2023 een Europees verbod ingegaan op synthetische polymeerdeeltjes van minder dan 5 mm die organisch, onoplosbaar en niet afbreekbaar zijn. Met deze maatregel is de verkoop van microplastics en producten die dit soort microplastics bevatten verboden. Voor de meeste toepassingen geldt dit meteen (bijvoorbeeld losse glitters en microbeads in cosmetica). Voor enkele toepassingen zijn overgangstermijnen voorzien om alternatieven te ontwikkelen en over te schakelen op alternatieven (bijvoorbeeld voor andere cosmetica toepassingen en het gebruik voor bemesting). Met dit verbod komt er naar verwachting een half miljoen ton microplastic minder in het milieu in een periode van 20 jaar. 
• Winkeliers mochten al geen gratis plastic tas meer meegeven aan hun klanten. Vanaf 1 januari 2024 is plastic servies verboden en is herbruikbaar servies de standaard bij hotels, cafés of restaurants.
• Om tegen te gaan dat plastic in het milieu terecht komt wordt aan verschillende maatregelen omtrent wegwerpplastic gewerkt. Dit soort plastic valt in het milieu uit elkaar in kleinere (micro)plastic deeltjes.
• Internationaal is er aandacht voor maatregelen die de verontreiniging verminderen. Zo wordt gewerkt aan een Europese maatregel om vervuiling door plastic pellets tegen te gaan. Ook wordt er gewerkt aan internationale standaardisatie van meetmethoden en definities.
• Het ZonMW programma Microplastics & Health is opgesteld om meer inzicht te krijgen in de mogelijke gezondheidseffecten van kleine plastic deeltjes, en wat we kunnen doen om de effecten te beperken.
• Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) deelt haar kennis met wetenschappers, bedrijven en beleidsmakers, zodat zij samen slimme oplossingen ontwikkelen. Er is echter meer kennis nodig, zo ook over de milieueffecten van microplastics (Kennisagenda Microplastics in het milieu).